انتخاب یک مدل کسب و کار (Business Model) مناسب، حیاتی‌ترین تصمیم برای موفقیت هر شرکتی است. مدل کسب و کار در واقع نقشه راه شما برای درآمدزایی و ارائه ارزش به مشتریان است. اما با توجه به گستردگی بازار، آشنایی با انواع مدل کسب و کار می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. بسیاری از کارآفرینان نمی‌دانند کدام مدل برای ایده آن‌ها بهترین کارایی را دارد.
نگران نباشید! در این راهنمای جامع از آریووب، ما شما را با انواع مدل کسب و کار، از مدل‌های سنتی و آفلاین گرفته تا جدیدترین مدل‌های آنلاین و تحت وب، آشنا می‌کنیم. با مطالعه این مقاله، دید کاملی نسبت به گزینه‌های پیش روی خود پیدا کرده و با اطمینان بیشتری می‌توانید نقشه راه کسب‌وکار خود را ترسیم کنید.
انواع مدل کسب و کار سنتی (آفلاین)
پیش از ظهور اینترنت، کسب‌وکارها بر پایه‌ی مدل‌های فیزیکی و سنتی فعالیت می‌کردند که بسیاری از آن‌ها هنوز هم قدرتمند و پرکاربرد هستند. درک این مدل‌ها به شما کمک می‌کند تا پایه‌های تجارت را بهتر بشناسید. در ادامه به چند مورد از رایج‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
۱. مدل تولیدکننده (Manufacturer Model)
در این مدل، یک شرکت مواد خام را تهیه کرده و آن را به یک محصول نهایی تبدیل می‌کند. سپس این محصول را یا مستقیماً به مصرف‌کننده یا از طریق واسطه‌هایی مانند عمده‌فروش‌ها و خرده‌فروش‌ها به فروش می‌رساند. کارخانه‌های تولید خودرو، پوشاک و لوازم الکترونیکی از این مدل استفاده می‌کنند.
۲. مدل خرده‌فروشی (Retailer Model)
خرده‌فروش، محصولات را در حجم بالا از تولیدکنندگان یا عمده‌فروشان خریداری کرده و سپس به صورت تکی و با قیمت بالاتر به مصرف‌کننده نهایی می‌فروشد. فروشگاه‌های زنجیره‌ای، سوپرمارکت‌ها و بوتیک‌ها نمونه‌های بارز این مدل هستند.
۳. مدل فرانشیز (Franchise Model)
در این مدل، صاحب یک کسب‌وکار موفق (Franchisor)، حق استفاده از نام تجاری، محصولات و فرآیندهای کسب‌وکار خود را در ازای دریافت هزینه اولیه و درصدی از درآمد، به فرد یا شرکت دیگری (Franchisee) واگذار می‌کند. رستوران‌های زنجیره‌ای مانند مک‌دونالد یک مثال کلاسیک از این مدل هستند.
انواع مدل کسب و کار تحت وب (آنلاین)
با گسترش اینترنت، انقلابی در دنیای تجارت رخ داد و مدل‌های کسب و کار جدیدی متولد شدند. بهترین مدل‌های کسب‌وکار تحت وب مدل‌هایی هستند که سبب افزایش سودمندی و درآمد و کاهش هزینه می‌شوند. در این میان دسته‌بندی آقای مایکل راپا از محبوبیت بیشتری برخوردار است که در ادامه به شرح آن‌ها می‌پردازیم.
مدل‌های کسب‌وکار اینترنتی طبق این دسته‌بندی به ۹ دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- مدل واسطه‌گری (Brokerage)
- مدل تبلیغات (Advertising)
- مدل داده محوری (Infomediary)
- مدل تجاری (Merchant)
- مدل تولیدی (Manufacturer) - نسخه آنلاین
- مدل همکاری در فروش (Affiliate)
- مدل جامعه‌محور (Community)
- مدل اشتراکی (Subscription)
- مدل کاربردی (Utility)
۱. مدل واسطه‌گری (Brokerage Model)
بسیاری از کسب‌وکارها از طریق واسطه‌ها درآمد دارند. در این روش تولیدکنندگان و فروشندگان، محصولات خود را بین این واسطه‌ها توزیع می‌کنند تا آن‌ها را به فروش برسانند. درواقع این واسطه‌ها یا به اصطلاح دلال‌ها هستند که باعث می‌شوند فروشندگان و تولیدکنندگان و نیز خریداران، یکدیگر را بشناسند و مبادله و معامله محصولات را به روشی آسان‌تر میسر می‌کنند. واسطه‌ها هم در ازای این کار هزینه مشخصی را دریافت خواهند کرد که میزان دریافت این هزینه بستگی به نوع محصول و حجم فروش دارد.
۲. مدل تبلیغاتی (Advertising Model)
مدل تبلیغاتی یکی از مدل‌های کسب و کار اینترنتی است که در آن به‌وسیله پیام‌های تبلیغاتی کسب درآمد می‌شود. در این مدل منبع اصلی درآمد، تبلیغات است و معمولاً سایت‌های محتوایی بیشتر از این مدل استفاده می‌کنند. مدل بیزینس تبلیغاتی زمانی خوب کار می‌کند که آن کسب‌وکار اینترنتی بازدید روزانه مناسبی داشته باشد و حجم ترافیک ورودی بازدیدکنندگان به آن زیاد یا خاص باشد.
۳. مدل داده محوری (Infomediary Model)
در روش داده محوری اطلاعات و مشخصات مشتریان، روش مصرف آن‌ها و دیگر موارد مورد نیاز جمع‌آوری می‌شود و با دقت، تحلیل و آنالیز می‌شود تا محصولات به مشتریان فروخته شود. پس در این روش داده‌های مربوط به مشتریان بسیار ارزشمند است.
۴. مدل تجاری (Merchant Model)
در این روش، هم عمده‌فروشان و هم خرده‌فروشان می‌توانند محصولات خود را به فروش برسانند. فروش در مدل تجاری ممکن است به روش‌های مختلف انجام شود؛ مانند برگزاری مزایده، لیست کردن قیمت‌ها، ارسال بروشور و کاتالوگ‌ها. از انواع مدل‌های تجاری می‌توان به Virtual Merchant، Catalog Merchant، Click and Mortar و Bit Vendor اشاره کرد.
۵. مدل تولیدی (Manufacturer Model)
این مدل از کسب‌وکار اینترنتی این فرصت را به تولیدکنندگان می‌دهد که از طریق وب‌سایت‌ها سریع‌تر به مشتریان برسند و به این صورت شبکه توزیع فشرده‌تری داشته باشند. این مدل از بیزینس تحت وب می‌تواند بر پایه بهینه‌سازی و کارایی، و اصلاح خدمات به مصرف‌کننده باشد.
۶. مدل همکاری (Affiliate Model)
این مدل یک تاکتیک بازاریابی بر مبنای عملکرد است که در آن مدیر یک کسب‌وکار به وب‌سایت‌های سایر کسب‌وکارها می‌سپارد که در وب‌سایت خود پیشنهاد خرید کالاها و محصولات او را قرار دهند. هدف این مدل جذب و مهیا ساختن امکان خرید در جاهایی است که کاربران در حال وب‌گردی هستند. این روش نباید با روش تبلیغاتی اشتباه گرفته شود زیرا در مدل همکاری فقط به ازای هر مشتری که از آن سایت خرید می‌کند مبلغی پرداخت می‌شود.
۷. مدل جامعه‌ای (Community Model)
کاربران معمولاً سرمایه‌گذاری زیادی بر مبنای زمان و احساسات انجام می‌دهند که در این صورت درآمد می‌تواند از طریق فروش محصولات یا خدمات به‌صورت اشتراکی باشد. بنابراین دلیل منطقی که برای این مدل کسب‌وکار وجود دارد فروش بر اساس وفاداری کاربران است. از انواع این مدل می‌توان به Open Source، Open Content و Social Networking Services اشاره کرد.
۸. مدل عضویت (Subscription Model)
در مدل عضویت، کاربران در وب‌سایت‌ها عضو می‌شوند و این عضویت به‌صورت پی‌درپی برای استفاده از امکانات سایت شارژ می‌شود. البته در این روش می‌توان امکانات ویژه و خاص را برای اعضا شارژ کرده و امکانات معمولی را رایگان به مشتریان ارائه داد.
۹. مدل کاربردی (Utility Model)
در این مدل تنها یک سرویس به مشتریان ارائه می‌شود و بر اساس میزان استفاده هر کاربر یا مشتری مبلغی برای آن خدمت دریافت می‌شود. از این مدل می‌توان به روش Metered Usage و Metered Subscriptions اشاره کرد.
جدول مقایسه: مدل کسب و کار سنتی در مقابل آنلاین
هر دو دسته از مدل‌های کسب و کار، یعنی سنتی و آنلاین، دارای مزایا و معایب خاص خود هستند. برای اینکه تفاوت‌های کلیدی آن‌ها را در یک نگاه ببینید و بتوانید راحت‌تر تصمیم‌گیری کنید، مهم‌ترین ویژگی‌های آن‌ها را در جدول زیر مقایسه کرده‌ایم.
| ویژگی |
مدل‌های سنتی (آفلاین) |
مدل‌های آنلاین (تحت وب) |
| دسترسی به مشتری |
محدود به یک منطقه جغرافیایی خاص |
جهانی و بدون محدودیت جغرافیایی |
| هزینه‌های اولیه |
معمولاً بالا (اجاره مکان، خرید تجهیزات فیزیکی) |
متغیر (می‌تواند بسیار کم باشد) |
| کانال ارتباطی |
مستقیم، تلفنی، تبلیغات چاپی |
وب‌سایت، شبکه‌های اجتماعی، ایمیل، چت آنلاین |
| مقیاس‌پذیری |
کندتر و پرهزینه‌تر |
سریع و با هزینه کمتر |
آشنایی با سایر مدل‌های کسب و کار نوآورانه
علاوه بر دسته‌بندی‌های اصلی، ده‌ها مدل کسب و کار خلاقانه دیگر نیز وجود دارد که بسیاری از آن‌ها ترکیبی از مدل‌های ذکر شده هستند. در ادامه لیستی از این مدل‌ها برای آشنایی بیشتر ارائه شده است:
- مدل فریمیوم (Freemium)
- مدل پلتفرم چندوجهی (Multi-Sided Platform)
- مدل نظیر به نظیر (Peer-To-Peer)
- مدل درآمد پنهان (Hidden Revenue)
- مدل تیغ و دسته تیغ (Razor and Blade)
- مدل دراپ‌شیپینگ (Drop-Shipping)
- مدل مبتنی بر آژانس (Agency-Based)
- مدل آموزش آنلاین (Online Educational)
- مدل تجارت الکترونیک (E-Commerce)
- مدل بلاک چین (Block Chain Based)
- مدل جمع‌سپاری (Crowdsourcing)
- مدل حراج (Auction-based)
جمع‌بندی: چگونه بهترین مدل کسب و کار را انتخاب کنیم؟
همانطور که در این راهنمای کامل مشاهده کردید، دنیای تجارت مملو از انواع مدل کسب و کار گوناگون است. انتخاب بهترین مدل به عواملی مانند نوع محصول یا خدمت، بازار هدف، منابع مالی و اهداف بلندمدت شما بستگی دارد. به یاد داشته باشید که یک کسب و کار موفق ممکن است از ترکیبی از چند مدل مختلف برای درآمدزایی استفاده کند.
مهم‌ترین قدم، تحقیق و بررسی دقیق هر یک از این مدل‌ها و تطبیق آن‌ها با ایده و شرایط کسب‌وکار خودتان است. امیدواریم این راهنما به شما کمک کرده باشد تا با دیدی بازتر، بهترین مسیر را برای رشد و موفقیت کسب‌وکار خود انتخاب کنید. شما می‌توانید با مراجعه به کارشناسان ما در آریو وب برای کسب و کار خود بهترین مدل را برگزینید و با خیال راحت به ادامه فعالیت خود در این عرصه مشغول شوید.
کسب و کار اینترنتی خود را شروع کنید
سوالات متداول درباره انواع مدل کسب و کار (FAQ)